पांडुरंगशास्त्री आठवले यांचा स्वाधाय परिवार माहित नाही, असा भारतीय माणूस शोधून सापडणार नाही. कधी तरी ‘जय-योगेश्वर’ म्हणुन कोणी तरी स्वाध्यायी आपल्याला भेटलाच असेल. स्वाध्याय परिवाराचे प्रणेते आणि तत्वज्ञ अशी ज्यांची
पांडुरंग शास्त्री आठवले |
ओळख ते पांडुरंग शास्त्री आठवले यांना . रेमन मॅगसेसे, टेंम्पलटेंट पुरस्कार, गांधी पुरस्कार, टिळक पुरस्कार, पद्मविभूषण, अशा विविध पुरस्काराने गौरवण्यात आलेले आहे.
त्यांचा जन्मदिवस स्वाध्यायी परिवार जगभर मनुष्य गौरवदिन म्हणून साजरा करतात. त्यांच्या कार्याची धावती ओळख करुन देण्याचा हा एक प्रयत्न.
पांडुरंग शास्त्री आठवलेंसारखी माणसे समाजाचे नुसते भुषण नसतात त्यांच्या सारख्यांच्या कार्यामुळे समाजाला एक आगळा अर्थ प्राप्त होतो. त्यांच्यामुळेच समाजात आशेचा किरण दिसतो, आणि म्हणुनच स्वाध्यायाची ध्वजा लाखो स्वाध्यायी परिवार देश-विदेशात मिरवतांना दिसतात.
पांडुरंगशास्त्री आठवलेंचा जन्म १९ ऑक्टोबर १९२० ला रोहे या कोकणातील गावी झाला. त्यांचा जन्मदिवस स्वाध्यायी ‘मनुष्य गौरव दिन’ म्हणुन साजरा करतात. पारंपारिक शिक्षणाबरोबर ‘सरस्वती संस्कृत पाठशाळेत’ संस्कृतच्या व्याकरणाबरोबर न्याय, वेदांत, साहित्य, त्याचबरोबर इंग्रजी साहित्याचा अभ्यास पांडूरंग शास्त्री यांनी केला. त्यांना रॉयल ऐशियाटिक सोसायटी मुंबई या संस्थेने सन्माननीय सभासद पद देऊन सन्मानीत केले होते. या ग्रंथालयात त्यांनी कादंबरी विभाग सोडून सर्व मानव्य शाखेतेल प्रमुख लेखकांचे, प्रसिद्ध ग्रंथाचे अध्ययन केले. वेद, उपनिषदे,स्मृती, पुराणे यावर चिंतन केले.श्रीमद्भगवद्गीता पाठशाळेत (माधवबाग मुंबईत) पांडुरंगशास्त्री यांनी पवित्र व्यासपिठावरुन नियमितपणे न चुकता वैदिकांचा तेजस्वी जीवनवाद, way of life, way of worship & way of thinking याचा विचार सतत दिला. त्यांचे तेजस्वी विचार ऐकण्यासाठी डॉक्टर, वकील, प्राध्यापक, अभियंते, व्यापारी, मालक, मजूर, कारागीर, कलाकार, कर्मचारी, कोट्याधीश, विद्यार्थी शिक्षक, समाजसेवक, राजकारणी, अर्थतज्ञ, मानसशास्त्रज्ञ, विद्वान, अज्ञानी, तरुण, वृद्ध , स्त्रिया, पुरुष आपापले प्रापंचीक झगे बाजूला ठेवून मांडीला-मांडी लावून भावपूर्ण अभिवादन करुन एकमेकांना भेटत असतात.
स्वाध्याय’ हा पंथ नाही, पक्ष नाही, गट नाही, संप्रदाय नाही किंवा धर्म नाही. ‘स्वाध्याय’ ही एक संस्थादेखील नाही.
मग स्वाध्याय आहे तरी आहे काय ?स्वाध्याय’ ही एक प्रवृत्ती आहे; चळवळ किंवा आंदोलन नाही. वृत्तीला मुख्य श्रेष्ठ बनवते आणि मनुष्याला श्रेष्ठाचा भगवंताचा बनवते, तिचे नाव प्रवृत्ती. स्वाध्याय म्हणजे प्रभूचे काम करण्याची प्रवृत्ती. स्वाध्याय म्हणजे धर्म व संस्कृती समजावणारा खरा दृष्टीकोण.‘स्वाध्याय’ म्हणजे समजूतदारपणा. स्वाध्याय म्हणजे विवेक. स्वाध्याय म्हणजे ध्येय-आदरनिष्ठा. स्वाध्याय म्हणजे जीवन निष्ठा. स्वाध्याय म्हणजे कर्तव्यपरायणता. स्वाध्याय म्हणजे प्रभुप्रेम . स्वाध्याय म्हणजे ‘स्व’ चा अभ्यास ‘स्व’ म्हणजे शरिरात असलेले चैतन्यतत्त्व, त्याला चिकटलेला अहम व इच्छा. ‘स्वतःचा ‘स्व’ ओळखणे, दुस-याच्या ‘स्व’ बद्दल आदर बाळगणे आणि त्याचा अभ्यास करणे म्हणजे ‘स्वाध्याय’१
४)भावपूर्णता: मानवजीवनाचा दोन तृतीयांश भाग भावाने भरले आहे. एक तृतीयांश भाग भोगाचा आहे. ‘भावपूर्णता’ हे विकसित मानवाचे द्योतक आहे. आपले भावजीव समृद्ध करणे आणि दुस-याचे भावजीवन पुष्ट करणे हे भगवंताचे कार्य आहे.
१९९२ मधे त्यांना टिळक पुरस्कार मिळाला तो पुरस्कार देतांना तेव्हाचे राज्यपाल म्हणाले होते ” विद्वत्ता आणि दैवी शक्तीचा संगम झाल्यावरच समाजाचे आणि देशाचे हित सुरक्षीत राहते. पांडुरंग शास्त्री आठवले यांची शिकवण सर्व समाजाने आचरण्यात आणण्याची गरज आहे. पांडुरंगशास्त्री हे आजच्या युगातील दैदीप्यमान आशेचा किरण् आहेत ”
आयुष्यच बदलून गेले असे सांगणारे अगदी ,माळी,अदिवासी,उच्चविद्याविभुषीत, अशिक्षीत, कितीतरी विविध जातीजमातींची माणसे बंधुभावाने या परिवारात दिसतील, ते या परिवाराचे मोठे यश मानले पाहिजे. २स्वाध्यायी परिवाराचे विविध प्रयोग आहेत. तत्त्वज्ञान विद्यापीठातून (ठाणे) पारंपारिक शिक्षणाबरोबर संस्कृती, वेदांचा अभ्यास याचे शिक्षण इथे दिले जाते. मत्स्यगंधा प्रयोग, योगेश्वर कृषी, अमृतालयम, भक्तीफेरी, बालसंस्कार केंद्र, युवा केंद्र, भगिणी केंद्र, प्रवचन केंद्र, अशा विविध प्रयोगांनी पांडुरंगशास्त्री आठवले यांचे कार्य चालते. पांडुरंगशास्त्री आठवले यांचे २००३ मधे वयाच्या ८४ वर्षी निधन झाल्यानंतर स्वाध्यायींचे कार्य (मानस कन्या ) धनश्री तळवळकर (दीदी) स्वाध्यायींबरोबर अहोरात्र पांडुरंगशास्त्री आठवले यांच्या विचाराला,कार्याला घरा-घरात घेऊन जात आहे, आणि त्यांच्या कार्याला वैश्विक बनवत आहेत. त्यांच्या कार्याला स्वाध्यायी प्रेमी म्हणून आम्हीही वंदन करतो.
संदर्भ : १. एष पन्था एतत्कर्म : पृ. क्र. ६ प्रकाशक : सद्विचार दर्शन निर्मल निकेतन, २ डॉ. भाजेकर लेन, मुंबई.
(पांडुरंगशास्त्री आठवले यांच्या प्रवचनावरुन संपादित केलेली मराठी भाषेत पन्नास किंवा अधिक पुस्तके आहेत.
संदर्भ २. शासनपुरस्कृत मनुवादी पांडुरंगशास्त्री आठवले : पृ.क्र. ३.शेषराव मोरे, सुगावा प्रकाशन, ५६२ सदाशिव पेठ, चित्रशाळा बिल्डिंग पुणे.
३)पांडुरंग शास्त्री आठवले यांच्या जीवनावर आधारीत सुंदर कादंबरी : देह झाला चंदनाचा : लेखक राजेंद्र खेर, विहंग प्रकाशन, पुणे.
४) लोकसत्तात त्यांच्या कार्याविषयीचा एक सुंदर लेख ‘तव चाहा परिणाम होगा दादाजी ‘
दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा.
मला हा ब्लॉग आवडला मी माझ्या ब्लॉग वरील यादीत तुमचा ब्लॉग सामील केला आहे.
धन्यवाद!!!
By: Innocent Warrior on 27 ऑक्टोबर, 2008
at 3:10 pm
सुंदर लेख. शास्त्रीजींची शिकवण संक्षिप्त स्वरूपात आपण यात चांगली मांडली आहे. मला ही शिकवण प्रत्यक्ष त्यांच्याकडून माझ्या लहान वयात ऐकायला मिळाली होती हे माझे भाग्य, पण ती ग्रहण करण्याची कुवत त्यावेळी माझ्यात नसावी, त्यामुळे मी स्वाध्यायी झालो नाही. मात्र शास्त्रीजींचे संस्कार आणि उपकार कधीच विसरलो नाही.
By: आनंद घारे on 27 ऑक्टोबर, 2008
at 11:15 pm
Innocent Warrior,
आमचा ब्लॊग आपल्याला आवडला वाचून आनंद झाला.
आपल्या प्रतिक्रियेबद्दल मनापासून आभारी.
दीपावलीच्या आपणासही हार्दिक शुभेच्छ !!!
घारे साहेब,
आपण भाग्यवान आहात. फार कमी लोकांना त्यांचा प्रत्यक्ष सहवास मिळाला आहे, आपण त्यांच्याशी प्रत्यक्ष बोलले आहात, भेटला आहात, तेव्हा आपण लेखाच्या निमित्ताने केलेल्या कौतुकाचे मोल अनमोल आहे.
आभारी आहे.
-दिलीप बिरुटे
By: प्रा.डॊ.दिलीप बिरुटे on 28 ऑक्टोबर, 2008
at 4:39 सकाळी
Blog is really nice…………….
By: Dharmendra Shamrao Gawale on 30 ऑक्टोबर, 2008
at 8:29 सकाळी
dear sir,
Great, fantastic e-article on “DIGNITY OF MAN”.
u r not only Swadhyayee premi but u r KRUTISHIL SWADHYAYEE.
good night!
By: Atul kulkarni on 21 नोव्हेंबर, 2008
at 3:19 pm
Blog Aawadla
Mahiti Khupach Chhan Aahe!
Jay Yogeshwar
By: Vasudha Khamkar on 17 एप्रिल, 2009
at 11:29 सकाळी
जय योगेश्वर ! आपण ब्लॊगला भेट दिली. आपल्याला ब्लॊग आवडला, वाचून खूपच आनंद झाला.
By: प्रा.डॊ.दिलीप बिरुटे on 18 एप्रिल, 2009
at 3:04 pm
Namskar,
Apan Dileli Mahiti Utkrusht ahe. Samajatil mansamansala prerit karnara swadhyay Pariwar navyug nirmata ahe.
By: Devanand Ankush Bhoir on 5 जुलै, 2009
at 12:04 pm
JAY YOGESHWAR,
pujniy dadanchya jivnavaril ha lekh khup avadala.samajatil dushta pravruttina dur karnyarya pujniy dadanche karya jag kadhich davalu shakat nahi.
By: vikas nawale on 10 ऑगस्ट, 2009
at 8:47 सकाळी
Dadaji
By: abhijit on 8 जानेवारी, 2010
at 12:02 pm
Jai Yogeshwar
pharch chhan knoledge milale
By: Dipak Solunke on 10 मार्च, 2010
at 7:26 pm
mala varil lekh vachun phar anand jhala. mi khup divsanpasun swadhyay net var shodhat ahe . mala tumhi lihlele dadajinchya jivakarya varil lekh khup avadla , ani pudil lekh vachnyas mi khup utsuk ahe . Jay Yogeshwar.
By: sujyot on 28 एप्रिल, 2010
at 11:40 सकाळी
Jay Yogeshwar
By: Nitin Kokate on 10 जुलै, 2010
at 11:34 सकाळी
jay yogeshwer
By: Rameshwer Kushawh on 25 जुलै, 2010
at 11:04 pm
me tu sirf itna hi kahungi ki is se mahan kary ho nahi sakta.
By: zala kiran on 16 ऑक्टोबर, 2010
at 1:17 pm
i am very happy after reading on rev. dada,s swadhyaypariwar & their activities thanks .& jay yogeshwar.
By: dr.s. k. shenage.nasik on 23 नोव्हेंबर, 2010
at 11:12 pm
१९९२ मधे त्यांना टिळक पुरस्कार मिळाला तो पुरस्कार देतांना तेव्हाचे राज्यपाल म्हणाले होते ” विद्वत्ता आणि दैवी शक्तीचा संगम झाल्यावरच समाजाचे आणि देशाचे हित सुरक्षीत राहते. पांडुरंग शास्त्री आठवले यांची शिकवण सर्व समाजाने आचरण्यात आणण्याची गरज आहे. पांडुरंगशास्त्री हे आजच्या युगातील दैदीप्यमान आशेचा किरण् आहेत
By: Aher Janardhan Sandip on 13 फेब्रुवारी, 2011
at 10:30 pm
Jay Yogeshwar
I am happy to read this
By: Nachiket Bhargave on 14 एप्रिल, 2011
at 1:29 pm
jay ypgeshwar bhau. khup chan
By: ravindra tambe on 17 मे, 2011
at 11:37 सकाळी
Jay Yogeshwar bhau
dadaji cha article vachuan khup khup chan vatale, mala abhiman ahi ki me swadhya pariwarachi ek bhag ahe
By: shreya rajesh salunke on 11 जुलै, 2011
at 12:27 pm
Blog avadala, mahiti chhan aahe. JAI YOGESHWAR .
By: samidha s.kulkarni. on 18 ऑगस्ट, 2011
at 8:02 pm
i am very happy after reading on rev. dada,s swadhyaypariwar & their activities thanks .& jay yogeshwar.
By: devanand gawale on 20 जून, 2012
at 5:36 pm
I am very happay reading on rev. dada’s proud of the works swadhya.
By: navnath shankar shinde on 22 सप्टेंबर, 2012
at 3:29 सकाळी
jay yogeshwar bhau…………. kharach dadajinna namasthubhyam……..
By: mahesh on 16 ऑक्टोबर, 2012
at 10:32 सकाळी
namskar ,
mi swadhyayi nahi, pn dadajinna khup manto,… dadajinche vichar amruta sarkhe tejswi aahet…
mi dekhil majya mulanna swadhyayla pathavat asto….
kharach ashe vichar aaj chya kalat bhetat nahit… tr ha swadhyay pariwar kharach khup aadrniy aahe……
DADAJI pranam.
By: ramdas on 16 ऑक्टोबर, 2012
at 10:38 सकाळी
Dadajina Padmbhushan nahi ter PADMVIBHUSHAN dila ahe baki chan blog ahe
By: Baban J Karande on 22 फेब्रुवारी, 2014
at 4:05 pm
koni whatsapp var group create kelay ka
By: yogs on 15 मे, 2014
at 9:57 pm
जय योगेश्वर !
आपल्याला ब्लॊग आवडला, वाचून खूपच आनंद झाला.
स्वाध्याय काय करतो; १)स्वाध्याय प्रत्येक व्यक्तीत आत्मगौरव निर्माण करतो. २) स्वाध्याय प्रत्येक व्यक्तीला कृतीशील बनवतो. ३) स्वाध्याय मानवा-मानवातील भेदभाव दूर करतो
By: ASARAM MURKUTE on 29 मे, 2014
at 11:43 सकाळी
Dada is a great man.. I Love to Dada
Jay Yogeshwar
By: Ganesh s Bhosekar on 24 मे, 2015
at 9:10 pm
छान लेख आहे….धन्यवाद
By: ashok bhise on 19 ऑक्टोबर, 2015
at 8:33 सकाळी
THANKS BHAU
By: jagadish shegukar on 19 ऑक्टोबर, 2016
at 3:04 pm